YAĞLAR(LİPİTLER)

           Canlıların temel besinlerinden biri olan yağlar karbon(C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarının birleşmesi ile oluşurlar. Bazı yağlarda fosfor(P) ve azot (N) gibi atomlar da bulunabilir. Ayrıca yağlardaki hidrojenin oksijene oranı karbonhidrat ve proteinlere göre daha yüksektir.
***UYARI***  Yağlar, karbonhidrat ve proteinlerden daha fazla hidrojen atomu içerir. Bu yüzden solunumla parçalandıklarında daha fazla enerji açığa çıkar.

          Diğer organik moleküllerden farklı olarak yağların ortak bir monomer çeşidi yoktur. Bu moleküllerin en önemli özelliği suda çözünmemeleri veya çok az çözünmeleridir. Yanlızca klorofom, benzen, eter ve aseton gibi organik çözücülerde çözünürler. Biyolojik açıdan önemli olan yağlar; yağ asitleri, trigliseritler, fosfolipitler ve steroitlerdir.

           *Yağ asitleri:
         Genel olarak 16-18 karbon atomu içeren bir iskelete sahiptirler. Bu iskeletin sonunda bu moleküle asit özelliği kazandıran bir karboksil(COOH) grubu bulunur. Yağ asitleri uzunlukları ve karbon atomları arasındaki bağların tek yada çift olmasına göre doymuş ve doymamış yağ asitleri olmak üzere iki gruba ayrılır.
        
          Karbon atomları arasında tek bağ bulunan yağ asitlerine doymuş yağ asitleri denir.
Bu moleküllerde ki karbon atomları tamamen hidrojene doymuştur. Moleküle iskeleti bozulmadan hidrojen atomu eklenemez. Doymuş yağ asitleri çift bağ içermediklerinden düz zincirler halindedir. Palmitik asit ve stearik asit doymuş yağ asitlerine örnek olarak verilebilir.

         Doymuş yağ asidi içeren yağlara doymuş yağ adı verilir. B yağlar hayvansal kaynaklı olup oda sıcaklığında katıdırlar. Tereyağı, iç yağı ve kuyruk yağı doymuş yağlardır.
          
             Karbon atomları arasında çift bağ bulunan yağ asitlerine doymamış yağ asileri denir.Bu moleküllerin karbon atomları hidrojene doymamıştır. Doymamış yağ asitleri çift bağ içerdiğinden düz zincir yerine dallanmış bir yapı gösterir. Bazılarında bir çift bağ bulunurken bazılarının yapısında iki çift bağ bulunur.
             Doymamış yağ asidi içeren yağlara doymamış yağ denir.Bu yağlar bitkisel kaynaklı olup oda sıcaklığında sıvı halde bulunurlar. Ayçiçek yağı, mısır yağı, soya yağı ve zeytin yağı doymamış yağlardır.

***UYARI***  Bitkisel yağların karbon atomları arasındaki çift bağdan birinin koparılıp, yerine hidrojen bağlanmasıyla margarinler elde edilir.
***UYARI*** İnsan vücudunda sentezlenemeyip, besinlerle beraber alınması zorunlu olan yağ asitlerine temel(esansiyel) yağ asitleri denir. Omega 3 ve omega 6 temel yağ asitleridir.
***UYARI*** Hayvansal kaynaklı yağların birçoğu doymuş yağlardır fakat balık yağı istisnadır domyamış yağdır ve sıvıdır.

              *Trigliseritler(nötr yağlar, nötral yağlar):
          Canlılarda en fazla bulunan yağ çeşididir. Üç molekül yağ asidinin, bir molekül gliserole (gliserin) ester bağları ile bağlanması sonucu oluşurlar. Bu reaksiyon sırasında 3 molekül su açığa çıkar.(Dehidrasyon sentezi)

               *Fosfolipitler:

             Hücre zarının temel bileşenleridir. Proteinle beraber hücre zarını oluştururlar. Trigliseritlerden farklı olarak bir gliserol molekülüne iki yağ asiti bağlanmıştır. Gliserole bağlanan üçüncü bir grup ise negatif yüke sahip bir fosfattan oluşur.
              Bir fosfolipit molekülü suyu seven(hidrofibik) bir baş ile suyu sevmeyen(hidrofobik) bir kuyruktan oluşur. Bu yüzden suya bırakılan fosfolipitler kendiliğinden bir araya gelerek farklı yapılar oluşturabilirler. Miseller ve hücre zarının çift tabakalı fosfolipitler bu duruma örnek olarak gösterilebilir:

                           

MİSEL

         

HÜCRE ZARINDAKİ ÇİFT TABAKALI FOSFOLİPİTLER

                *Steroitler:

              Steroitlerin yapısında dört karbon halkası ve onlara bağlı halde çeşitli işlevsel yan gruplar bulunur. Kolesterol, D vitamini, safra tuzları, erkek ve dişi eşey hormonları ile böbrek üstü bezlerin korteks hormonları (kortizol ve aldosteron) steroitlere örnek olarak verilebilir.
              
             Dişi ve erkeklerde steroit yapılı östrojen ve testosteron hormonlarının fonksiyonel grupları birbirinden farklıdır. Moleküler yapıdaki bu minik farklılık omurgalı hayvanların dişi ve erkeği arasındaki anatomik ve fizyolojik açıdan değişiklikler oluşturur.

               YAĞLARIN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ:
*   Enerji değeri çok yüksek olan moleküllerdir. İçerdikleri enerji miktarı protein ve karbonhidratların iki katı kadardır.
*    Hücrelerde oksijenli solunumla parçalandıklarında bol miktarda enerji ile beraber metabolik su açığa çıkar. Bu yüzden kış uykusuna yatan hayvanlar (ayı), göçmen kuşlar (ördek) ve çöl hayvanları (deve) yağ depolar.
*     Hücrenin yapısına katılırlar. Hücre zarında glikolipit ve fosfolipit gibi yağlar bulunur.
*     Steroitler hormon ve vitaminlerin yapısına katılarak düzenleyici görevi görür.
*     Soğuk bölgelerde yaşayan hayvanlarda (balina ve kutup ayısı) deri altında birikerek yalıtım sağlar 
*      İç organların etrafını sararak organları mekanik darbelere karşı korur.